Modern çerçevelerin alt kenarları yanaklara eğimli olarak imal edilirler. Gözlük camlarının bu biçimdeki pozisyonu, gözlüğün yüz düzlemi hatlarına yakın olmasına, yakın bakışta daha geniş görüş açısına imkân verirler. Gözün bütün noktalarının etrafında döndüğü farz edilen hayali noktaya rotasyon merkezi denir. Primer bakışla, yakın bakış arasında 5–10 derecelik bir açı vardır. Gözün optik merkezden bakması için, gözlük camlarında dikey merkezleme yapılması gerekliliği vardır. Dikey merkezleme progressive ,asiferikve polikarbonat camlarda yapılması özellikle gereklidir.(Polikarbonat camlarin abbe değeri düşüktür,abbe değeri 30), .Aksi takdirde ,prizmatik etkinin yanında kromatik aberasyonda meydana gelir.Progressive lenslerde göz bebeğinin orta noktasına çakıştırılan montaj artısı(cross fitting)dır,camın optik merkezi değildir.Asferik lenslerde asferik yüzeyden yararlanabilmek için yatay ve dikey merkezleme zorunludur.
Yüzün dikey düzlemi ile çerçevenin pozisyonu arasındaki açı pantoskopik açı(Pantoscopic angle) ya da çerçeve eğimi(Frame tilt) olarak bilinir. Pantoskopik eğim estetik bir görünüm verdiği gibi yakın bakışta daha geniş görüş alanı sağlar. Dikey merkezlemede 4 mm optik merkezin aşağı kaydırılması, optik aksın rotasyon merkezinden geçmesine imkân verir. ANSI (Amerika)standartlarında dikeyde prizma toleransı 0,33, yatayda toplam 0,67 prizmadır. Eğer reçete bir prizma içermiyorsa gözlük kullanıcısını prizmatik etkiden korumak için optik merkezden bakışının temin edilmesi gözlükçülük te en temel kuraldır. Pantoskopik eğimin arzu edilenden fazla olması da etkin güçteki değişime neden olacağı için problem yaratır.
ETKİN GÜÇTEKİ DEĞİŞİM
Şayet lensin diyoptri gücü düşük ise eğimle oluşabilecek etkin gücün değişimi çok belirgin değildir. Yüksek diyoptrili bir lens söz konusu olduğu zaman pantoskopik açı eğiminin artması kullanıcı için kritik rahatsız edici istenmeyen yeni diyoptri oluşmasına neden olur.
Sferik bir lense pantoskopik eğim verildiğinde iki çeşit değişim meydana gelmektedir. Bunlar
1)Yeni sferik gücün hâsıl olması
2)Yeni bir silindirik güç meydana gelmesi
Şayet pantoskopik bir açı Sferosilindirik bir lens için söz konusu olursa sonuç olarak yeni bir sferik güç ve farklı bir silindirik güç doğar.
Şimdi pantoskopik eğime ait açı ile lensin diyoptri güç değişimi arasındaki matematiksel ilişkileri inceleyebiliriz
PANTOSKOPİK EĞİM SÖZ KONUSU OLDUĞUNDA LENSTEKİ DİYOPTRİK GÜÇ DEĞİŞİMLERİ
Pantoskopik biçimde eğimlendirilen bir lensin diyoptri güç değişimi iki temel faktöre dayanmaktadır. Bu faktörler;
1)Lensin dikey meridyenindeki diyoptri gücü
2)Lense verilen pantoskopik eğimin açısıdır.
Lensin diyoptri gücü veya eğimin açısı arttıkça, diyoptri güç değişiminde daha büyük değerler meydana gelir.
Birinci formül, Sferik diyoptri değişimi belirlenmektedir.
İkinci formül, Değişen silindirik gücün diyoptri miktarını vermektedir. Bu iki formülü aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz
1)Fyeni sph gücü=F orijinal eski sph.(1+1/3sin2Q)
Q=Pantoskopik açı
2)F=Pantoskopik açı ile oluşan silindirin gücü=F orijinal eski sph.(tan2Q)
Eğik haldeki silindirik güç,bağlı olduğu meridyendeki gücün işaretini taşır.Eğik haldeki artı değerdeki güç ,artı değerde bir silindirik güç yaratırken ,eksi bir sferik güçte eksi değerde bir silindirik güç meydana getirmektedir.Eğik haldeki silindirin aksı 180 derece olacaktır.Çünkü güç değişikliği 90 derecelik meridyende olmaktadır.Gözün hareket ettiği 90 derecelik meridyende olmaktadır.Aşağıdaki örnek problemleri inceleyelim
Örnek problem(1):+3.00 Sferik diyoptrilik 20 derecelik bir pantoskopik açı ile kullanıldığında sonuç ne olacaktır.
Sferik gücün belirlenmesi
F yeni sph=F eski sph(1+1/3sin2Q)
=+3.117 D
Fcyl=F eski sph(tan2Q)
=+3.00(tan220)
=+0.396 D 180 derecede
Çözüm
+3.117+0396 180 Meridyendeki gücün işareti artı olduğu için oluşan silindirin işareti de artıdır.
Problem (2) -4.00 diyoptrilik bir lens 15 derece bir pantoskopik açı ile kullanılmaktadır. Oluşacak yeni etkili güç nedir.
F yeni=F eski.(1+1/3sin2Q)
= -4.00(1+1/3sin2Q15)
= -4.088 D
F oluşan silindir =F eski(tan2Q)
= -4.00(tan2Q)
= -0.288 D
Sonuç -4.088–0.288 180 derece
Bu örnek problemde çok geniş bir pantoskopik açı söz konusu olduğu halde değişen güç küçüktür. Geniş bir eğime karşın değişen lens gücü büyük değildir.
Örnek problem
+7.00 diyoptrili lens 15 derece bir pantoskopik açı ile kullanılıyorsa oluşan yeni sferik ve silindirik gücü bulunuz.
F yeni sph=F eski sph .(1+1/3sin2Q)
=+7.00(1+1/3sin215)
=+7.154 D
Yeni silindirik gücün belirlenmesi
F yeni cyl=+7.00(tan215)
=+0.504 D
Sonuç
+7.154 +0.504 180 derece
—6.00 diyoptri bir lens 20 derece pantoskopik açı ile kullanıldığında yeni etkili güç değişiklikleri ne olacaktır?
F yeni sph =F eski sph (1+1/3sin230)
=-6.23 D
F yeni cyl =F eski sph(tan2Q)
=0.792 D
Sonuç
—6.234–0.792 180
Çözülen son iki problemde gözlük kullanıcısını rahatsız edebilecek diyoptri değişikliklerinin oluştuğunu söyleyebiliriz
Örnek problem
+14.00 diyoptri lens 20 derecelik pantoskopik açı ile eğimlendirildiğinde etkili güçteki değişim ne olacaktır.
F yeni sph=F eski sph .(1+1/3sin2Q)
=+14.00(1+1/3sin220)
=14.566 D
Eğimle oluşacak yeni silindirik gücün belirlenmesi
F yeni cyl =F eski sph.(tan2Q)
=+1.848 D
Sonuç
+14.566+1.848 180 derece
Son problem hem yüksek diyoptrili hem de geniş bir pantoskopik açı içermektedir. Çıkan sonuç gözlük kullanıcısını rahatsız edecek ve gözlüğü kullanamayacak büyüklüktedir.
SFEROSİLİNDİRİK LENSLERİN EĞİMLENDİRİLMESİ İLE OLUŞACAK DİYOPTRİ DEĞİŞİKLİKLERİ
Eğer ilk verilen reçete silindirik diyoptri değeri de içeriyorsa; sadece dikey meridyendeki toplam güç pantoskopik eğim tarafından etkilenir. Bundan dolayı dikey meridyendeki güç yeni SPHCYL güç hesaplamasında kullanılır. Finalde yeni etkin gücü saptamak için iki silindirik güç aşağıda gösterildiği gibi birleştirilir.
Örnek problem
+5.00 -1.00 90 derecede bir lens 15 derecelik eğimle kullanıldığında oluşan etkili güç nedir?
Silindirin aksı 90 derecede olduğu için toplam silindirik güç 180 derecelik meridyende olacaktır.
Yeni sferik gücün belirlenmesi
=+5.00(1+1/3sin2Q)
=+5.11 D
Yeni silindirik gücün belirlenmesi
F yeni cyl =F eski sph(tan2Q)
=+5.00.(tan215)
=+0.36 D
Sonuç +5.11 +036 180 olup
Transpoze edildiğinde +5.47- 0.36 90 derece
—1.00 90 derece
__________________________
+5.47–1.36 90 derece
Örnek problem
—3.00 +1.00 180 derece bir lens 20 derece eğimlendirildiğinde oluşacak yeni SPH ve yeni CYL güç nedir?
Silindirin aksı 180 olduğu için silindirin toplam gücü 90 derecelik meridyendedir. Reçete transpoze edilirse -2.00 -1.00 90 doksan derecelik meridyende ki gücün -2.00 diyoptri olduğu hesaplamalarda kullanılacaktır
—2.00–1.00 90
Yeni sferik gücün belirlenmesi
—2.00.(1+1/3sin2Q)
= -2.078 D
Yeni silindirik gücün belirlenmesi
F yeni cyl =F eski sph .(tan2Q)
=-2.00(tan220)
= -0.264 D
Sonuç
-2.078-0264 180 transpoze edildiğinde
—2.342 +0.264 90
—1.00 CYL ile birleştirildiğinde
—1.00 90 derece
—2.342+0.264 90
______________________________________
—2.342–0.736 90 ilk şekliyle yazılırsa sonuç
—3.078 +0.736 180 olur.
Yukarıdaki örneklerde lens eğimin neden olacağı değişikliklerin rahatsız edilebileceğini göstermektedir. Düşük diyoptride gözlük kullanıcısı fazla rahatsız olmaz. Yüksek diyoptrili lens kullanıldığında düzeltilmesi gerekir.
KAYNAK:
Practical Aspects Ophtlalmic Optics
Margaret Dowaliby, O.d. Prof.
Taylan KÜÇÜKER
Eczacı Gözlükçü
